rehearsals

Antoine Vitez 

ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΘΟΠΟΙΟ  

Ο ηθοποιός είναι ένας ποιητής που γράφει πάνω στην άμμο.

Οι δυο χαρακτηρισμοί είναι σαφείς. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε στον ηθοποιό την ιδιότητα του ποιητή ούτε αυτή του συγγραφέα.

Όπως ένας συγγραφέας, έτσι και ο ηθοποιός αντλεί από τον εαυτό του, από την μνήμη του το υλικό για τη τέχνη του και συνθέτει μια ιστορία σύμφωνα με το φανταστικό πρόσωπο που προτείνει το κείμενο. Κυρίαρχος σ΄ένα παιχνίδι εξαπατήσεων, προσθέτει και αφαιρεί, σμιλεύει τον αέρα με το αεικίνητο κορμί του και την ευέλικτη φωνή του.

Είναι όμως ποιητής πάνω στην άμμο. Η κατασκευή δεν διαρκεί πολύ. Ο άνεμος και τα κύματα θα την σκεπάσουν : θα υφίσταται μόνο στη μνήμη εκείνων που το είδαν. Και εξ΄αιτιας αυτού μετατρέπεται σε ιστορικό γεγονός. Θυμόμαστε τα θεατρικά έργα, όπως θυμόμαστε ό,τι μας συνέβη στην πραγματική μας ζωή.

Μοιάζει με τον πόλεμο και την πολιτική. Τα γεγονότα αυτά καθ΄αυτά εξαφανίζονται. Δεν απομένουν, στη καλύτερη περίπτωση, παρά μόνο κάποια ίχνη: φωτογραφίες, μαγνητοταινίες, διηγήσεις και οι χρονικές μαρτυρίες στις εφημερίδες.

Το έργο αυτό καθ΄αυτό σβήνεται – η οπτικοακουστική αποτύπωση του δεν μπορεί να το αναστήσει – και έτσι το ποίημα της κίνησης ή της φωνής  θα περάσει στην ιστορία  είτε σαν νίκη, είτε σαν πραξικόπημα , είτε σαν μακελειό η επανάσταση.

Αυτό που μένει είναι η ανάμνηση του γεγονότος και της επίδρασης του στη ζωή των ανθρώπων. Φυσικά αυτή η μνήμη από μαρτυρία σε μαρτυρία είναι μεταβλητή, αμφισβητήσιμη και πολυδιάστατη, ιδίως δε αν αναλογισθούμε ότι πρόκειται για ανασυντεθημένη μνήμη που έχουμε για γεγονότα που δεν γνωρίσαμε εμείς οι ίδιοι.

Υπάρχει επίσης και  μια άλλη ομοιότητα ανάμεσα στη τέχνη του θεάτρου και τον πόλεμο ή την πολιτική. Το ότι πρέπει να κερδίσεις αμέσως. Ο ηθοποιός πρέπει πάντα να εκμεταλλεύεται τη ευκαιρία που έχει για  δράση. Πρέπει να ξέρει ότι του

δίνεται για MIA φορά. Το ισχυρότερο κοινό γνώρισμα είναι ο θάνατος. Ολόκληρη η

θεατρική διαδικασία μπορεί να συγκριθεί με ένα στράτευμα σε εκστρατεία.

 

Πρέπει να καταλάβεις το οχυρό ακόμα και αν ξέρεις ότι δεν κατέχεις όλα τα μέσα για να το κάνεις, γιατί γνωρίζεις ότι αυτή η στιγμή είναι η μοναδική που σου δίνεται. Ο χρόνος είναι μετρημένος. Πρέπει να παίξεις ακόμη και άρρωστος, χωρίς φωνή, χωρίς όπλα, κυριευμένος από τον φόβο της ανελέητης τιμωρίας που πέφτει πάνω στους προδότες, τους άνανδρους, τους αργοπορημένους. Το να μην βγει ο ηθοποιός στη σκηνή ισοδυναμεί με θάνατο.

Βέβαια μιλάω μεταφορικά. Όμως κάπως έτσι θα μπορούσα να περιγράψω τα όνειρα των ηθοποιών ή μάλλον τους εφιάλτες τους : πρέπει να παίξεις και δεν έχεις μάθει το κείμενο, βγαίνεις στη σκηνή και είσαι γυμνός μπροστά στο κοινό….

Συνειδητοποιούμε άραγε πόσο αγγίζουν την πραγματικότητα αυτές οι μεταφορές;

Το θέατρο, μεταφορά του πολέμου και της πολιτικής , δε μιλά παρά μόνο για πόλεμο και πολιτική: πόλεμος μέσα στις οικογένειες, πολιτική του σαλονιού ή πόλεμος κανονικός, Σαίξπηρ ή Μαριβώ και ο θάνατος στο τέλος, συμβολικός για τους ήρωες του Μολιέρου- συντριβή του Αρνόλφου και του Οργκόν, εξαφάνιση του Αλσέστ, ψευδής θάνατος του Σκαπίνου - ή θάνατος - του Ριχάρδου ΙΙ, του Άμλετ, του Ορέστη - αληθινός αυτός  εδώ ή καλύτερα αν το δούμε απ' τη πλευρά του ηθοποιού, ψευδαλιθής.

 Αυτός ο ποιητής-ηθοποιός, που γράφει πάνω στην άμμο, απολαμβάνει  τη φυγή από το χρόνο. Όχι τον χρόνο, αλλά τη φυγή του. Δεν πρέπει να πέσει σε περισυλογή. Στον ελευθερο χρόνο του ή χανεται και περιπλανιέται ή εξασκεί τη φωνή του, τους μύες του ή τη μνήμη του για ένα μελλοντικό ρόλο. Αν πέσει σε περισυλλογή για παρά πολύ καιρό, δεν θα ξαναμπορέσει πια να είναι ηθοποιός, η άμμος θα του΄χει φύγει.  

ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

  

Η σκηνοθεσία είναι η τέχνη της ερμηνείας, όπως για τον μελλοντολόγο, το μέντιουμ, τον οιωνοσκόπο ή τον νεκρομάντη. Ο σκηνοθέτης ερμηνεύει τα σημάδια που έχουν αφήσει πάνω στο χαρτί οι άνθρωποι περασμένων αιώνων (αυτό καλείται κείμενο) και κυρίως ερμηνεύει τις κινήσεις και τους τονισμούς των ηθοποιών που βρίσκονται πάνω στη σκηνή και ενώπιον του. Αποκαλύπτει αυτό που κρύβουν μέσα τους, αυτό που ποθούν να πουν. Τους στέλνει την εικόνα τους, όχι γι αυτό που πιστεύουν ότι έκαναν, αλλά γι αυτό που πραγματικά έκαναν.

Με αυτόν τον τρόπο τους εκπλήσσει τους μπερδεύει, τους κεντρίζει ή τους καθοδηγεί. Λες και κάποιος ηθοποιός από τον θίασο ν΄απομακρυνθηκε, να πήδηξε στη πλατεία,, να παρατήρησε τους συναδέλφους του και να ξανανέβηκε πάνω στη σκηνή να τους πει αυτό που είδε και κατάλαβε. Αυτή η παρομοίωση δε γίνεται από ψευτοταπεινοφροσύνη. Ο σκηνοθέτης παίζει το έργο απών ή παρών, αλλά δε πρέπει ποτέ να ξεχνά ότι δουλεύει με αυταπάρνηση. Κάτι ακόμα περισσότερο: όλη του η δουλεία είναι να φτάσει στην αυταπάρνηση.

         «Ο σκηνοθέτης πεθαίνει μέσα στον ηθοποιό » διδάσκει ο Στανισλάφσκι.

Γι ' αυτό και ορισμένοι δεν θέλουν με κανένα τρόπο να παρακολουθούν το  έργο μετά τη πρεμιέρα, ανίκανοι να υποφέρουν την επανάληψη  κινήσεων που δεν μπορούν πια να αλλάξουν. Ενώ άλλοι, για τον ίδιο λόγο, παρατείνουν την πικρή ηδονή της αυταπάρνησης, παρεμβαίνοντας μέχρι τη τελευταία παράσταση, σαν γονείς σε πολύ μεγάλα παιδιά.